بسم الله الرحمن الرحیم
لزوم بررسی جداگانه هریک از قیامها و حرکت‌های زمان ائمه(ع)
بحث تاریخ در دوره قبل تا امام کاظم(ع) بیان شد؛ اما از امام کاظم(ع) به بعد، باقی ماند. بحثی که در جلسات گذشته راجع به حرکتها و قیامها مطرح شد، متوقف میشود. اجمالا در باب قیامها مانند قیام زید، حرکت محمد نفس زکیه و برادرش ابراهیم، حرکت یحییبنزید و تداوم چنین حرکتهایی، به‌طور مطلق نمیتوان نظر ثابتی را ارائه داد؛ بلکه باید تمام اینها به‌شکل جزئی مورد بررسی قرار گیرد تا به یک نظر ثابتی ختم شود.
سیره ائمه اطهار(ع) از جهت اصول حاکم، تفاوتی باهم ندارند
گاهی در مباحث و پایاننامهها، عنوان بررسی سیره معصومین(ع) عرف شده است و سیره هرکدام از معصومین(ع) را به‌طور جداگانه مورد بررسی قرار میدهند؛ مثلا بررسی سیره حضرت امیر(ع) یا بررسی سیره امام حسن مجتبی(ع) یا… . سؤالی که مطرح میشود این است که آیا بین سیره ائمه اطهار(ع) تفاوتی وجود داشت؟ در بررسی عملکرد ائمه اطهار(ع) باید اصول حاکم بر حرکت را مورد بررسی قرار داد و آن اینکه اصول حاکم بر حرکت تمام ائمه(ع) یکسان است و همگی براساس قرآن حرکت میکردند. ائمه اطهار(ع) غیر از قرآن چیز دیگری نمیگویند: ما خالف کتابَ ربِّنا إنّا لَم نَقُله؛ هرچه مخالف قرآن است، ما نگفتیم. اصول حاکم بر حرکت حضرت امیر(ع) همان اصولی است که بر حرکت پیامبر(ص) حاکم است و اصول حاکم بر حرکت امام کاظم(ع) همان اصولی است که بر حرکت امام حسن(ع) و حضرت امیر(ع) حاکم است. همین‌طور اصول حاکم بر حرکت امام زمان(عج) همان اصول حاکم بر حرکت پیامبر(ص) است. بنابراین، سیره از جهت اصول حاکم، بین ائمه اطهار(ع) یکسان است؛ لذا در روایت وارد شده است که امام زمان(عج) یسیر بسیرة جده. اینکه گفته شده است حضرت یسیر بسیرة جده، برای مؤمنین واضح است که سیره امام علی(ع) و پیامبر(ص) تفاوتی باهم ندارند.
اختلاف احوال و تغییر موضوعات؛ سبب تفاوت در رفتار ائمه(ع)
در هر مرتبه از فقه، یک مطلب برای همه واضح است و آن اینکه حکم، تابع موضوع است و با تغییر آن موضوع، حکم هم تغییر میکند. واجب و حرام یکی است؛ همچنان‌که در روایت وارد شده است: «حلال محمد حلال إلی یوم القیامة و حرامه حرام إلی یوم القیامة» (1)؛ ولی ممکن است یک شیئی در زمان پیامبر(ص) موضوع برای حلیت باشد و بر اثر گذشت زمان، تغییرات موجب شود موضوع برای حرمت قرار گیرد. برای مثال، ممکن است خرید کردن از یک محل خاصی در زمان پیامبر(ص) حلال باشد -چون خرید از آن منطقه، مصداقی برای اعانت به ظالم و ظلم نمیشود و یا اینکه اگر از آن مکان خرید شود، کمبودی برای مردم آن منطقه حاصل نمیشود- اما ممکن است پنجاه سال بعد در همان منطقه که گندم خریداری میشد، به‌واسطه قحطی، تولید گندم فقط به نیاز مردم همان خطه و سرزمین باشد و خریداری گندم از آنجا باعث در حرج قرار گرفتن مردم آن سرزمین شود؛ لذا خرید گندم از آن مکان حرام میشود؛ درحالی‌که نه حرام، عوض شده و نه حلال؛ بلکه موضوع، تغییر پیدا کرده است.
بنابراین سیره حضرت امیر(ع) همان سیره پیامبر(ص) و سیره امام کاظم(ع) همان سیره حضرت علی(ع) و سیره امام زمان(عج) همان سیره امام کاظم(ع) و حضرت علی(ع) و پیامبر(ص) است؛ اما آنچه در زمان هریک از حضرات معصومین(ع) وجود دارد، اختلاف احوال و تغییر موضوعات است. تغییر موضوع، باعث تفاوت در رفتار میشود؛ یعنی برای مثال، پیامبر اکرم(ص) با فلان شخص به‌دلیل اینکه فلان حرف را زده است، جنگیدند و حال آنکه همان شخص در زمان حضرت امیر(ع) همان حرف را تکرار کرده و حضرت با او نبردی نداشتند. لذا وقتی سؤال میشود: “اگر اصول حاکم بر حرکت یکی است، چرا حضرت علی(ع) با فلان شخص نجنگیدند؟”، نباید گفت سیره حضرت علی(ع) با سیره پیامبر(ص) متفاوت است؛ تفاوت قائل شدن بین سیره حضرات معصومین(ع)، کار غلط و اشتباه است؛ بلکه باید دید در موضوع زمان پیامبر(ص) چه تغییری حاصل شده است که اگر ایشان هم در زمان حکومت حضرت علی(ع) بودند، همین کاری را انجام میدادند که امیرالمؤمنین(ع) انجام داد؟ بنابراین سیره عوض نشد؛ بلکه موضوع عوض شده است.
تاریخ چه زمانی موجب درس و عبرت و فهم تکلیف میشود؟
تاریخ، زمانی موجب درس و عبرت و همچنین موجب فهم تکلیف میشود که اختلاف احوالی که هریک از ائمه(ع) در تاریخ با آن مواجه بودند، مورد بررسی قرار گیرد؛ برای مثال، چرا امام حسن(ع) با معاویه قرارداد ترک منازعه امضا میکند و امام حسین(ع) همین قرارداد را در زمان معاویه ادامه میدهند؛ اما در زمان یزید، قضیه برعکس میشود؟ حتی خود امام حسین(ع) در زمان امامتشان دو نوع رفتار دارند؛ آیا این دوگانگی در رفتار، ناشی از دو تا بودن قرآن و اصول است و اگر نیست، چرا دو نوع رفتار وجود دارد؟
جواب این است که اختلاف احوال، باعث تغییر موضوع شده است. موضوع یزید با موضوع معاویه متفاوت شده است؛ ولذا به‌دلیل تابعیت حکم از موضوع، حکم نیز عوض میشود.
لزوم مطالعه در مورد جبهه مقابل برای رسیدن به سیره ائمه(ع) در باب موضوعات
به همین جهت، در تاریخ برای رسیدن به سیره ائمه(ع) در باب موضوعات، مطالعه طرف مقابل بسیار لازم است؛ یعنی باید بررسی شود که عبدالملکبنمروان با سلیمانبنعبدالملک چه تفاوتهایی داشتند؟ چه از لحاظ شخصیتی و چه از لحاظ اقدام و دستورالعمل، چه تفاوتهایی بین این دو وجود داشت که امام سجاد(ع) طی سه سال، تفاوت روش دارند؛ یعنی در بررسی سه‌ساله از امامت حضرت، رفتار ایشان عوض شده است؛ در یک مورد حضرت اصحابشان را از حرف زدن در باب یک موضوعی نهی میکردند؛ اما سه سال بعد به حرف زدن در آن مورد امر کردند. اگر مطرح کردن آن حرفها لازم است، چرا سه سال قبل، اصحاب را از مطرح کردن آن نهی میکردند؟ پس معلوم میشود اختلاف احوال و ازمنه، باعث تغییر حکم شده است؛ درحالی‌که اصول حاکم بر رفتار ائمه(ع) یکسان است. اصل حاکم، مبارزه کردن با ظالم، و امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر است؛ منتهی نوع وجوب و حرمت آن، تابع تغییر موضوعات است.
با این بیان، روشن میشود مطلب مطرح‌شده در باب فقه مبنی بر وجوب لحاظ سیره مستمره در مورد یک حکم، اشتباه است؛ چون زمانی میتوان سیره مستمره را به دست آورد که در طول ازمنه، یک موضوع، به یک شکل باقی مانده باشد و احوال، تغییر نکرده باشد. برای مثال، با مقایسه سیره پیامبر(ص) و حضرت امیر(ع) در مورد حکام زمان خود، تفاوتی دیده میشود و نمیتوان در مورد این تفاوت گفت: قضیة فی واقعة؛ بلکه سیره حضرت امیر(ع) همان سیره پیامبر(ص) است و به عبارتی، اگر پیامبر(ص) هم به‌جای حضرت امیر(ع) بودند، همان رفتاری را داشتند که حضرت امیر(ع) از خودشان نشان میدادند. بنابراین برداشت غلط از تفاوت رفتار حضرت امیر(ع) در زمان حکومتشان با رفتار پیامبر(ص) در زمان حکومتشان ناشی از عدم توجه به تفاوت موضوع است.
اصول حرکت مقام معظم رهبری با حرکت حضرت امام(ره) یکسان است
امروزه نیز همین اصول جریان دارد و اگر مرحوم امام(ره) در قید حیات بودند، همان رفتاری را انجام میدادند که مقام معظم رهبری انجام دادند. البته رفتار امروزه مقام معظم رهبری با رفتار ده سال قبل ایشان متفاوت است؛ چون موضوعات در حال تغییر هستند. اگر کسی به تغییر موضوعات توجه نداشته باشد و آن را لحاظ نکند، اقدامی که ده سال قبل واجب بود، ممکن است امروزه حرام باشد و در صورت انجام آن، فرد مرتکب حرام شده است. مرحوم امام(ره) زمانی دستور جنگ میدادند؛ اما زمانی دیگر دستور توقف آن را صادر میکردند و در هر صورت ایشان به وظیفه خود عمل میکردند؛ چون حکم تابع موضوع است.
مطالعه در رفتار امام کاظم(ع) با توجه به کیفیت رفتار منصور
با این مقدمه، نگاه اجمالی به شروع امامت امام کاظم(ع) نیاز است. آنچه معروف شده است، این است که امام کاظم(ع) با هارونالرشید هم‌زمان بودند؛ یعنی حضرت غیر از زمان هارون دیده نمیشود؛ درحالی‌که امامت امام کاظم(ع) در زمان منصور دوانیقی شروع شد. امام صادق(ع) در سال 148 هجری به شهادت رسیدند و منصور دوانیقی در سال 158 به درک واصل شد. با شهادت امام صادق(ع) بار امامت بر دوش امام کاظم(ع) قرار میگیرد. درواقع امام کاظم(ع) حدود ده سال با منصور دوانیقی هم‌زمان بودند. حضرت در سن 20 سالگی به امامت میرسند. ایشان در سال 128 به دنیا آمدند و زمانی که به امامت میرسند، منصور دوانیقی 54 سال سن دارد. منصور در سال 136 به حکومت رسید و تا سال 148 که زمان شهادت امام صادق(ع) و شروع امامت امام کاظم(ع) است، حدود دوازده سال حاکم و مسلط بر امور است؛ درحالی‌که امام کاظم(ع) 20 سال سن دارند و تمام تلاش امام صادق(ع) بر این بوده است که امام کاظم(ع) فعلا مطرح نشوند و در جامعه، مشارٌالیه قرار نگیرند؛ چون منصور دوانیقی درصدد از بین بردن جانشین امام صادق(ع) بود. بنابراین امام کاظم(ع) در جامعه مطرح نیستند؛ درحالی‌که منصور دوانیقی قدرت مسلط بر جامعه به‌شمار میرود. با این اوضاع، امام کاظم(ع) چه رفتاری از خود نشان میدهند و چه کاری انجام میدهند؟ هدف منصور این است که دین را به‌طور کلی از بین ببرد و امام کاظم(ع) باید بر منصور دوانیقی اثرگذاری کنند؛ لذا رفتار امام(ع) طی ده سال هم‌زمانی حضرت با منصور باید با توجه به کیفیت رفتار منصور مطالعه شود. آیا حضرت طی این ده سال همان ظهور و بروزی را داشتند که در زمان هارونالرشید انجام دادند یا اینکه سعی داشتند در یک اختفای آرام و به‌تدریج به جامعه نزدیک شوند؟
مکتب فقها
امام صادق(ع) شاگردان زیادی از خود به جا گذاشتند؛ ولذا در این زمان باید مکتب فقها مورد بررسی قرار بگیرد. قبلا عرض شد بعد از پیامبر(ص) کسی به اسم «فقیه» و چیزی به اسم «فقاهت» و «فقه» مطرح نبود؛ بلکه چیزی تحت عنوان «قرائت» مطرح بود؛ یعنی کسی که قصد بیان و مطرح کردن مسئله برای مردم داشت، تحت عنوان «قاری» مطرح بود. آن زمان، دو مکتب قرائت وجود داشت؛ یک مکتب در کوفه و دیگری در مدینه؛ اما طی زمان امام باقر(ع) تا امام صادق(ع) عنوان و واژه قاری حذف و به‌جای آن واژه فقیه وارد اصطلاح آن زمان شد و در همین زمان، فقه شکل گرفت و این جابه‌جایی و تغییر، توسط حکومت انجام شد؛ یعنی حکومت از زمان هشامبنعبدالملک، به‌تدریج فقه و فقیه و فقاهت را وارد عرصه جامعه کرد و فقیه درست شد و آنها از طرف حکومت، مأمور به نوشتن کتاب شدند -مانند زُهری که کتاب نوشت- و کمکم مکتب فقاهتی شکل گرفت. لذا امام صادق(ع) در تربیت فقها دخالت کردند و فقیهان را رشد دادند. فردی مانند ابوحنیفه در همین مکتب امام صادق(ع) دو سال شاگردی کرد و بعدها به‌دلیل همین دو سال شاگردی گفت: “لولا السَنَتَان لَهَلَکَ نُعمان”. ابوحنیفه مکتب قیاس را از استادش ابراهیم نخعی گرفته بود. اصل مکتب قیاس، برای ابراهیم نخعی بود و ابوحنیفه شاگرد او بود که قیاس را به‌شدت توسعه داد. مکتب قیاس نوعی از مکتب فقاهتی آن زمان بود.
خیلی از فقیهان در عصر امام صادق(ع) دارای سن و سال زیادی بودند؛ برای مثال، مالک متولد سنه 90 است. مالک فقیهی بود که منصور او را رشد داده و در برابر امام صادق(ع) قرار داد و عَلَم کرد. منصور مالک را موظف کرد تا کتاب فقهی نگارش کند و دیگران را هم موظف کرد تا به فقه او عمل کنند و کسی خلاف آن عمل نکند. مالک هم طبق دستور منصور، کتاب «موطأ» را نوشت. امام کاظم(ع) متولد 128 هجری هستند؛ یعنی مالک حدود 37 سال از آن حضرت بزرگ‌تر بود؛ بنابراین وقتی امام کاظم(ع) به امامت میرسند، حضرت 20 سال سن دارند و مالک که فقیه حکومت است، 57 سال. مالک مکتب تدریس دارد. سن مبارک امام صادق(ع) بالا بود؛ یعنی ایشان لحظه شهادتشان 65 الی 67 سال سن داشتند و وقتی در مسجد مدینه تدریس داشتند، یک پیرمرد آل‌رسول(ع) است. بعد از شهادت امام صادق(ع) مالک در مسجد پیامبر(ص) و همین‌طور در بغداد تدریس دارد. با این شرایط اگر امام کاظم(ع) با سن پایین تدریس داشته باشند، چه خواهد شد؟! درس آن زمان استدلالی نبود تا افراد قضایا را متوجه بشوند؛ بلکه درس فقه، نقل روایت بود و از طرف دیگر، حکومت مکتب قیاس را به راه انداخته و قیاس میکردند. این در حالی است که امام کاظم(ع) حق قیاس کردن ندارند و تا زمانی که حضرت در جامعه مطرح شوند، مردم و جامعه آن زمان، شناختی نسبت به ایشان ندارند. البته اگر امام صادق(ع) قبل از شهادتشان امام کاظم(ع) را مطرح کرده بودند، جامعه نسبت به حضرت شناخت پیدا میکرد؛ اما در این صورت با شناخته شدن ایشان، حضرت توسط منصور به شهادت میرسیدند.
اثرگذاری امام کاظم(ع) بر خاندان بنیعباس به‌واسطه شبکه پنهانی
فردی که نسبت به ائمه(ع) تعبد دارد، مسائل برای او حل و روشن است؛ اما فردی که نسبت به امام تعبد ندارد، امام صادق(ع) را فقط به‌عنوان راوی حدیث میشناسد. به‌دلیل سؤال و جواب و بحثهای علمی، جامعه نسبت به امام صادق(ع) ولو به‌عنوان راوی حدیث شناخت دارد، اما بعد از شهادت امام صادق(ع) شروع کار برای امام کاظم(ع) به‌دلیل سن و سال کم و عدم مطرح بودن ایشان در سطح جامعه که به‌واسطه عدم سؤال و جواب بود، سخت خواهد بود؛ درحالی‌که ایشان باید نسبت به همه اثرگذاری داشته باشند. ایشان چگونه بر خاندان بنیعباس اثرگذاری میکردند؟ برای حل این سؤال باید سراغ شبکه پنهانی که امام باقر(ع) و امام صادق(ع) تشکیل داده بودند، رفت. این شبکه پنهانی درون سیستم فقاهتی و سیاسی آن روز وجود داشته است. شناختی که اعضای شبکه پنهانی نسبت به ائمه اطهار(ع) داشتند، مانند شناخت شیعیان امروزی نسبت به ائمه اطهار(ع) است. برای نمونه، آل‌یقطین از همین شبکه پنهانی بودند که در دستگاه بنیعباس حضور داشتند. اعتقاد آل‌یقطین نسبت به امام صادق(ع) اعتقاد امامتی بود. امام صادق(ع) این افراد را به‌طور خاص به امام کاظم(ع) احاله میدهند؛ لذا اگرچه امام کاظم(ع) بعد از شهادت پدر بزرگوارشان 20 سال سن دارند، اما رابطه علیبنیقطین و همین‌طور برادر و عمویش که در سیستم بنیعباس هستند، با امام کاظم(ع) مانند رابطه عوامالناس با امام(ع) نیست و حضرت توسط چنین افرادی اثرگذاری دارند.
چرا امام کاظم(ع) توسط منصور دوانیقی به شهادت نرسید؟
به هر حال امام کاظم(ع) ده سال با منصور دوانیقی هم‌زمان بودند. از منصور دوانیقی هیچ برخوردی با امام کاظم(ع) دیده نمیشود. منصور امام کاظم(ع) را به شهادت نرساند؛ چون در آن زمان، حضرت در جامعه مطرح نبودند. نمیتوان گفت به‌دلیل وصیتنامه امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) در جامعه شناخته‌شده نبودند؛ چون امامت به امام کاظم(ع) رسیده است. اگر منصور در سال اول و دوم و سوم متوجه امامت حضرت نشده باشد، لااقل در سال‌های بعدی باید متوجه این قضیه شده باشد تا او را به شهادت برساند؛ ولی او امام(ع) را به شهادت نرساند؛ چون حضرت در این زمان هیچ ظهور و بروزعلنی ندارند.
مرگ عجیب منصور دوانیقی
منصور مُرد و مرگ عجیبی داشت. شیوه مرگ او بی‌حکمت نیست. او یک‌مرتبه متوجه نزدیک شدن مرگ خودش شد. منصور دارای چند بچه بود: مهدی عباسی، هادی عباسی و هارون عباسی. مهدی از همه بزرگ‌تر بود. منصور یک‌مرتبه به همسرش گفت: “به فرزندم مهدی بگویید تا آماده باشد؛ چون دیشب خواب دیدم کسی این اشعار تکاندهنده را میخواند”. او در خواب دید فردی داد میزند و میگوید: “این حکام که کاخها میسازند، از گذشتگان خود عبرتی نمیگیرند و هرکدام از این حکام، کاخی ساخت و پس از چندی از دنیا رفت و کاخ، منزل دیگری شد و آرامآرام به ویرانه تبدیل شد”. این اشعار طولانی بود. منصور از مرگ قریبالوقوع خود همسرش را آگاه کرد و بعد از چند روز به درک واصل شد.
خلق‌وخوی متفاوت مهدی عباسی با پدرش منصور دوانیقی
نوبت به مهدی عباسی رسید. دوران مهدی عباسی، دوران ظهور و بروز امام کاظم(ع) بود. قبلا بیان شد در اختلاف احوال، همه‌چیز را باید مورد بررسی و مطالعه قرار داد. با بررسی و مطالعه معلوم میشود شخصیت و خلق‌وخوی مهدی عباسی با پدرش متفاوت است. اگرچه انسان منفوری است، اما از لحاظ خلق‌وخو با پدرش متفاوت است.
تلاش بنیعباس برای تقویت بنیه علمی در خاندان خود
از طرف دیگر، به‌دلیل اینکه هیچ‌کس از لحاظ علمی در رتبه اهلبیت(ع) نبود و ائمه(ع) از لحاظ علمی با دیگران قابل قیاس نبودند، لذا حاکمیت همیشه از این جهت در رنج و سختی بود؛ یعنی از این جهت که آنها جاهل بودند و ائمه(ع) عالم مطلق بودند، در رنج بودند و همین نقطه، برای آنها ضعف محسوب میشد. بنیعباس با تدبیری که از قبل انجام شده بود، تلاش کرده بودند با معلوماتی که از عبداللهبنعباس داشتند، این نقطه‌ضعف را از خود دور و بنیه علمی خود را قوی کنند؛ لذا منصور دوانیقی روی علم و سواد فرزندش مهدی سرمایهگذاری میکرد تا عالم باشد. انواع و اقسام علوم را از طریق معلمان گوناگون به فرزندش مهدی آموزش میداد. البته از این طرف، امام صادق(ع) نسبت به معلمان مهدی عباسی تأثیرگذار بودند. برای مثال، کتاب تاریخی‌ای که مبنای تاریخ مفصل همه مورخین است، سیره ابنهشام است. درواقع سیره ابنهشام، سیره ابناسحاق است که ابنهشام (صاحب کتاب «مُغنی اللَبیب») آن را توسعه داد و شرح کرد. سیره ابناسحاق توسط محمدبناسحاقبنسیار به‌دستور منصور دوانیقی برای مهدی عباسی نوشته شد. به عبارتی، محمدبناسحاقبنسیار استاد تاریخ مهدی عباسی بود.
وجود نکات محرمانه تاریخ و خط یهود در تاریخ ابناسحاق
در مورد محمدبناسحاقبنسیار گفته شده او شیعه بود؛ لذا نکات محرمانهای که در تاریخ وجود دارد و الآن روشن شده و خط یهود را نشان داده است، در تاریخ محمدبناسحاقبنسیار بیان شده است. برای مثال، در باب اینکه چرا حلیمه سعدیه پیامبر(ص) را برگرداند، همه مورخین حدیث شق صدر را بیان کرده و گفته‌اند: پیامبر(ص) نزد حلیمه سعدیه بود. بچههای حلیمه که همرا حضرت برای چراندن گوسفندان به صحرا رفته بودند، سراسیمه نزد مادرشان بازگشته و میگویند: چند نفر آمدند و برادرمان را کشتند. حلیمه به‌سرعت خودش را به پیامبر(ص) میرساند و میبیند حضرت درحالی‌که سالم است، روی سنگ بزرگی نشسته و به گوسفندان نگاه میکند. حلیمه به‌سمت بچهها میرود تا آنها را به‌خاطر خبر دروغی که داده بودند، تنبیه کند. در این هنگام پیامبر(ص) به حلیمه میفرماید: بچهها را تنبیه نکن؛ آنها راست میگویند. حضرت، حلیمه را از ماجرا آگاه ساخته و میفرمایند: من نشسته بودم که ناگهان جبرئیل و میکائیل و اِستیهائیل آمدند و سینه مرا شکافته و قلب مرا درآوردند. سپس زالویی را که در قلبم و سهم شیطان بود، درآورده و بعد از آن، قلب مرا با آب زمزم شستند و سر جایش گذاشتند و آنجا را دوخته و رفتند. حلیمه لباس پیامبر(ص) را بالا زد و اثری از دوختن و بخیه در وجود پیامبر(ص) ندید. او حضرت را نزد عبدالمطّلب برگرداند و گفت: جن بر بچه شما غلبه پیدا کرده و بچه شما جن‌زده شده است.
این داستان به حدیث شق صدر معروف شد و گفته شده سوره انشراح به همین داستان اشاره دارد. این داستان را همه مورخین نقل کردهاند. ابناسحاق در تاریخ خود میگوید: علت عودت پیامبر(ص) این ماجرا نیست؛ بلکه گفته شده حلیمه متوجه حضور چند غریبه در قبیله خود میشود که بچهها را زیر نظر دارند. آنها یک‌مرتبه متوجه پیامبر(ص) در میان بچهها شده و مستقیم به‌سمت او میروند. حلیمه و مردان قبیله سپر میشوند تا به حضرت آسیبی نرسد. مردان غریبه میگویند: با او کاری نداریم و فقط میخواهیم او را ببینیم. آنها همدیگر را نگاه میکنند؛ نگاهی که حکایت از لو رفتن مکان پیامبر(ص) داشت. لذا حلیمه حضرت را نزد عبدالمطلب آورده و او را از لو رفتن مکان حضرت آگاه میسازد.
محمدبناسحاقبنسیار جریان و خط یهود را با دو خط عبارت در کتاب تاریخ خود افشا میکند. این فرد، استاد تاریخ مهدی عباسی میشود.
چرا رفتار امام کاظم(ع) در دوران مهدی عباسی با دوران منصور دوانیقی تفاوت داشت؟
به هر حال، مهدی عباسی به‌دلیل علمگرایی و هدفش مبنی بر توسعه علمی و اظهار وجود، مجبور میشود راه را برای همه علما باز کند؛ درنتیجه راه برای امام کاظم(ع) باز میشود. با این بیان، مطلبی که ابتدای بحث داشتیم مبنی بر اختلاف احوال، اینجا خودش را نشان داده و ظهور و بروز پیدا میکند؛ به این صورت که امام کاظم(ع) در ده سالی که با منصور دوانیقی هم‌زمان بودند، یک نوع رفتار دارند، اما در عصر مهدی عباسی که از عمر مبارک امام(ع) سی سال گذشته و مهدی عباسی 33 سال سن دارد، رفتار دیگری از خود بروز میدهند. مهدی عباسی اختلاف سنی زیادی با امام کاظم(ع) نداشت؛ به همین جهت در زمان او، امام(ع) مطرح میشوند.
مرگ عجیب مهدی عباسی
مرگ مهدی عباسی نیز مانند مرگ پدرش عجیب و غریب است. او در ماسبندان که منطقه خوش‌آب‌و‌هوایی بوده است، کاخ عظیمی را بنا میکند. برادر مهدی عباسی یعنی هارون در طبرستان (منطقه مازندران فعلی) از طرف مهدی عباسی در حال نبرد با علویون آن منطقه بود. مهدی عباسی یک‌مرتبه به‌طور وحشتزده از خواب بلند میشود و به همسرش خیزران میگوید: در خواب فردی را دیدم که این اشعار را میخواند:
کأنی بهذا القصر قد باد أهله؛ گویا میبینم اهالی این قصر به فنا رفتهاند/
و أوحش منه دُورُه و منازلُه؛ اهل این خانه از صاحب این قصر به وحشت میافتند. (وقتی انسان از دنیا میرود، اهالی خانه از او به وحشت میافتند؛ درحالی‌که شب قبل همه او را دوست میداشتند)/
و صار عمیدُ القوم مِن بعد بهجة؛ رئیس قوم بعد از یک خوشحالی/
…تُنادِی بوَیل مُعوِلاتٍ حَلائلُه (2)؛ حلائل او برای او داد و فریاد میکنند.
هنگام خواندن این اشعار توسط مهدی عباسی، علیبنیقطین کنار اوست و این اشعار توسط ابن‌یقطین به بعدیها رسیده است. معلوم میشود، امام کاظم(ع) چگونه بر آل‌عباسی اثرگذاری میکردند. علیبنیقطین میگوید: بعد از اینکه مهدی عباسی این اشعار را خواند، سه روز بعد مُرد.
چرا گاهی کیفیت مرگ این‌گونه افراد عجیب میشود؟
مرگ این‌گونه افراد خیلی عجیب بود و خدای متعال با این افراد این‌گونه برخورد میکرد. در مواردی خداوند متعال ورود پیدا میکند و اگر خداوند در آن موارد ورود پیدا نکند، دین به‌طور کلی توسط این‌گونه افراد از روی زمین برچیده میشود. خداوند مرگ این‌گونه افراد را به‌نوعی رقم میزند که افرادی که شاهد کیفیت مرگ آنها هستند، تا اندازهای از مبارزه با حق دست بردارند. یکی از عللی که مهدی عباسی با امام زمان خود به‌طور شدید برخورد نمیکند، همان اشعاری است که پدرش نزدیک مُردنش میخواند و نفر بعدی که به قدرت میرسد، در همین فضا به قدرت میرسد و این‌گونه نشانهها امداد الهی است. هارون نیز چند روز قبل از مرگ خود این وضعیت را داشت.
(1). بصائر الدرجات، ج1، ص148.
(2). الإنباء، ص71.