اثرگذاری اهل بیت(ع) در حکومتهای وقت
مجموعه تاریخ تطبیقی اسلام از حاج آقا طائب
چهارشنبه، 13 بهمن 1395
47 دقیقه
بسم الله الرحمن الرحیم
عرض شد شرایطی که بعد از حادثه عاشورا به وجود آمد، به‌گونهای بود که میشد شیرازه حکومت اسلامی از هم بپاشد و اگر آن شیرازه به‌هم میریخت، موجب حاکمیت و تسلط مطلقه روم و یهود میشد. البته یک مسئله که در بررسی تاریخ اسلام کمتر مورد توجه قرار گرفته، این است که همزمان با اوضاع مناطق اسلامی، اوضاع حکومت در غربِ آن روز چگونه بود. چه کسی در غربِ آن زمان رئیس و حاکم بود و سیطره قدرت آنها چقدر بود؟ اقتصادشان در چه وضعیتی بود؟ درگیری‌ها در بین خودشان چقدر بود؟ و… .
همیشه زیر پوسته حاکمیتهای مسیحی، یهودیان بوده‌اند
تردیدی نیست که جریان غرب تحت سلطه یهود بود. همیشه زیر پوسته حاکمیتهای مسیحی یهودیان بوده‌اند؛ چون مسیحیها فکر حکومتی ندارند؛ فکر حکومتی مسیحیان وابسته است؛ اصالت حکومت در تورات است و مسیحیت، عهدین دارند. برخلاف یهود که فقط عهد عتیق دارد – یعنی یهودیان تا تورات را قبول دارند و تورات به‌بعد را قبول ندارند – ولی جهان مسیحیت تورات و انجیل را قبول دارد؛ چون حضرت عیسی(ع) تورات را نسخ نکرد، بلکه با انجیل، تورات را کامل کرد. ولی قرآن همه کتب آسمانی قبل را نسخ کرد؛ به این معنا که تمام کتب الهی در یک کتاب با لسان جدید تبیین شد. صحف ابراهیم(ع) و آنچه بر آدم(ع) و نوح(ع) و موسی(ع) و عیسی(ع) نازل شد، به‌صورت یکجا در قرآن با لسان جدید ارائه شد.
خیانت علمای یهود در دو برهه از تاریخ
تعالیم تورات میبایست توسط علمای قبل از حضرت عیسی(ع) به بعدیها منتقل میشد. به عبارتی میبایست همکاری میکردند، چون به‌خوبی تعلیم دیده بودند؛ در حالی که خیانت کردند. علمای یهود در دو برهه از تاریخ خیانت کردند: یکی در ظهور حضرت عیسی(ع) که به‌جای انتقال معلومات به پیروان ایشان، با آن حضرت مقابله کردند؛ و دوم در زمان پیامبر اکرم(ص) که آنجا هم میبایست معلومات را منتقل میکردند، و لکن در این برهه هم خیانت کردند: «إن الذین یَکتُمُونَ ما أنزلنا من البینات و الهدی… »(بقره/159). اگر امروز قرآن به صورت یکپارچه نبود و قرار بود تکملهای بر انجیل و تورات باشد، طبیعتا میبایستی کسانی که این دو کتاب آسمانی را بلد بودند، همکاری کرده و آنها را تعلیم میدادند. قرآن مدرسه نوین بود، منتهی کسانی که قبلا تورات را دیده بودند، میتوانستند بیایند و در خدمت قرآن قرار گرفته و آن را توضیح بدهند – چون یافتههای قبلی داشتند – و لکن نیامده و کتمان کردند.
نفوذ پولَس یهودی در جهان مسیحیت
سؤال: فرمایش شما برگرفته از این شعار است که هر انسانی هرگونه فکر کند، همان‌طور هم زندگی میکند. اساس و ریشه زندگی مسیحیت، همان زندگی مسالمت‌آمیز است، اما یهودیان شعار حاکمیت دارند.
پاسخ استاد: درحقیقت، اگر ترکیب مطالب تورات و انجیل به‌طور کامل به جهان مسیحیت منتقل میشد و آنها هم عداوت نمیکردند، مسلمان میشدند. یهودیان، مسیحیت را تخریب کردند و این تخریب از زمانی که حضرت عیسی(ع) به نظر خودشان از دنیا رفت، توسط پولَس شروع شد. پولس که به‌ظاهر، منجی جهان مسیحیت است، درواقع یک یهودی بود. امروز جهان مسیحیت افتخار دارد نام پولس را بر خودش بگذارد و اکثر رؤسای واتیکان پُل هستند؛ مثل ژان پل اول، پل دوم و… . همه رؤسای جهان مسیحیت سعی میکنند یک پل داشته باشند؛ مثل پل بِرِمِر، پل گارنِر، پل نِت و… . همه این اسامی مخفّف همان پولس است. او برای جهان مسیحیت، ثانی حضرت عیسی(ع) است، در حالی که یهودی بود؛ ولی نفوذ کرده و تغییر چهره داد. «… أ أنت قلت للناس اتَّخِذُونی و اُمِّیَ إلهَینِ من دون الله قال سبحانک ما یکون لی أن أقول ما لیس لی بحق إن کنتُ قلتُه فقد علِمتَه… »(مائده/116)؛ حضرت عیسی(ع) به خداوند عرضه میدارد: اگر من این کار را کرده بودم، تو میدانستی و از من نمیپرسیدی؛ یعنی اینها جزء تعالیم من نبود، بلکه بعدیها آن را آوردند.
شیوه اثرگذاری اهل‌بیت(ع) در حکومتهای وقت
پس ذات یهودیت، براندازی اسلام است و لایههای زیرین حاکمیتهای مسیحی آن زمان هم، یهودیت است. خیلی مهم است که در زمان امام سجاد(ع) با آن تشتّت و هرج‌ومرجی که در بلاد اسلامی به وجود آمد، چرا روم وغربِ آن زمان اقدام عملیاتی نکردند؟ چرا نیامدند تا اصل و ریشه اسلام را از بین ببرند؟ بررسی توانمندی قدرتهای غرب و اثرگذاری در آن روز خیلی مهم است. آیا اثرگذاری ائمه(ع) به‌شکل خیلی نرم و آرام در حاکمیت وجود نداشت؟ خیلی مهم است که اولا حاکمیت را در اختیار گرفت و دوم اینکه فعلا قدرت در دست گرفتن حاکمیت وجود ندارد؛ اما یک کاری کرد تا در حاکمیت موجود بدون اینکه آن حاکمیت متوجه شود، اثرگذاری کرد و این خودش یک قدرت است.
سؤال: آیا اسم این کار نفوذ نیست؟
پاسخ استاد: کلمه نفوذ بار منفی دارد و کلمه خوبی نیست؛ چون وقتی کلمه نفوذ بیان میشود، آنچه به ذهن تبادر میکند، معنای جاسوس است و حال آنکه ائمه(ع) نمیخواستند جاسوس بگذارند. جاسوس کسی است که میرود تا سیستم موجود را خراب کند؛ ولی حضرات معصومین(ع) هرگز نفوذی که بخواهد این سیستم را خراب کند نمیفرستادند. البته ائمه(ع) نفوذی به‌معنای متوقف‌سازی خرابی‌های آنها داشتند؛ یعنی حکومت میخواهد یک منطقهای را خراب کند، ولی نفوذی حضرت کاری میکند اینجا را خراب نکنند؛ اما کلام اهل‌بیت عصمت و طهارت و اولیای تابع آنها این است که «إن أریدُ إلّا الإصلاحَ مَا استَطَعتُ و ما توفیقی إلا بالله»(هود/88)؛ پس اگر امام کاظم(ع) علیبنیقطین را در سیستم هاررون می‌فرستند، حضرت او را برای براندازی هارون نمیفرستند؛ بلکه برای اصلاح هارون و اصلاح حکومت او فرستادند؛ یعنی اگر حکومت هارون در یک جایی بخواهد تصمیمی بگیرد که این تصمیم، حکومت هارون را ساقط میکند و اگر حکومت هارون ساقط شود، به‌ضرر اسلام است، امام(ع) به‌وسیله علیبنیقطین مانع از این تصمیمگیری میشوند.
سؤال: البته نگاه حکام جور به ائمه(ع) غیراز این چیزی است که بیان شد؛ نگاه حکام جور به فعالیتهای ائمه(ع)، اصلاحانه نیست، بلکه نگاه براندازانه است.
پاسخ استاد: همین‌طور است و این از القائات یهود است یا اینکه حاکم جور(هارونالرشید) اگر دستنشانده یهود باشد، قطعا همین‌طور است که چنین القا میکردند. اینکه امروز هیچ‌یک از کشورهای دنیا نتوانستند بگویند جمهوری اسلامی در حکومت ما خرابکاری کرد، یک تاج افتخاری برای کشور ایران است؛ یعنی نتوانستند بگویند که جمهوری اسلامی ایران کاری کرد که در این منطقه، ناامنی به وجود آمد. حضرت آقا در یک سخنرانی فرمودند که اینها می‌گویند «شما در بحرین دخالت کردید»؛ ولی اگر ما میخواستیم کاری انجام دهیم، این‌گونه که الآن هست نمیشد. حضرت آقا روی مبانی صحبت میکنند و این هم مبنای اسلام و اهل‌بیت عصمت(ع) است که « إن أریدُ إلّا الإصلاحَ مَا استَطَعتُ و ما توفیقی إلا بالله»(هود/88).
بنابراین نفوذی برای این است که برود و خرابکاری کند؛ اما در مورد ائمه(ع) طور دیگری بود. علی(ع) در حکومتهای همزمان خودشان رابط داشتند. این رابطها اثرگذاری کرده و جلوی ساقط شدن این حاکمیت‌ها را می‌گرفتند. اگر علی(ع) چنین کاری انجام میدادند، آیا امام حسن(ع) چنین کاری نمیکردند؟ در مورد علی(ع) این رابطه برای ما معلوم شد؛ یعنی چون آن حضرت بعدا حاکم شدند، رابط بودن عمار، سلمان و ابوذر معلوم شد؛ اما امام حسن(ع) در شش ماهی که کار تمام شد و کناره گرفتند، آیا اقدام علی(ع) در این مورد را ادامه ندادند؟ اگر علی(ع) به حکومت نمیرسید، هرگز معلوم نمیشد که عمار و سلمان و مالک اشتر نیروهای حضرت در حکومت طرف مقابل بودند؛ وقتی حضرت به حکومت رسیدند، اینها معلوم شد. آیا امام حسن(ع) این رابطها را نداشتند؟
سؤال: در حکومت عثمان زمزمههایی بود که این افراد از نیروهای حضرت علی(ع) هستند.
پاسخ استاد: چون آن موقع حکومت عثمان به‌هم‌ریخته بود؛ ولی قبل از آن معلوم نبود. محبت آنها را نسبت به علی(ع) میدانستند و معلوم بود؛ اما اینکه این افراد عامل حضرت در حکومت طرف مقابل باشند، خیلی فرق دارد و معلوم نبود. این دیدگاهی که الآن وجود دارد، آن زمان نبود والّا همه افراد لو میرفتند.
سؤال: کسانی که برای شلاق زدن ولیدبنعُقبه شرکت کردند، افرادی مثل عمار و مالک اشتر بودند و مشخص بود که حزب علی(ع) هستند.
پاسخ استاد: در این جریان، فقط مالک اشتر و عمار نبودند؛ بلکه خیلی از افراد دیگر که عامل علی(ع) نبودند، این کار را انجام میدادند. اگر علی(ع) به حکومت نمیرسیدند، این چیزهایی که الآن معلوم شده – مثل اینکه عمار و مالک از عوامل حضرت به‌شمار میروند – معلوم نمیشد.
گستره فعالیت عوامل ائمه معصومین(ع)
آیا حیطه عوامل علی(ع) فقط مدینه و در همین حکومت بود و در جاهای دیگر حضرت عامل نداشتند؟ واقعیت این است که هرچه در تاریخ از زمان علی(ع) به جلو میآمد، از ظهوروبروز اهل‌بیت(ع) کم میشد، اما حیطه فعالیت عوامل آن حضرات بیشتر میشد؛ چون به هر میزان که ظهوروبروز کمترشود، حساسیت دشمن هم کمتر میشود و هر میزان که حساسیت دشمن کمتر شود، قدرت عمل بیشتر میشود.
امام حسن(ع) تا کجا عامل و افراد خودش را فرستادند؟ در زمان امام حسین(ع) که حضرت سیستم را تحویل گرفتند، خیلی از افراد را افشا نکردند. تعدادی هم که افشا شدند، به‌خاطر اینکه قدرت حکومت مرکزی به‌هم ریخت، نتوانست به این افراد ضربه بزند و لذا افراد و عوامل پوشیده شدند. امام سجاد(ع) تا کجاها عامل داشتند؟ ولی ما امروزه از این عوامل حضرت چیزی در دست نداریم؛ چون حکومت روم آن زمان نیامد تا مرکزیت اسلام را بزند، با اینکه همه‌چیز به‌هم ریخته شده بود؛ مرزها به‌هم ریخته بود و با مرگ یزید، شام دچار هرج‌ومرج شده بود. همین‌طور مکه و عراق هم دچار هرج‌ومرج بوده و از طرف دیگر، در عراق، مختار با مصعب درگیر است و همین جریان در خط مکه و مدینه هم وجود دارد. با این اوضاع، چه کسی از مرزها مراقبت میکرد و چرا از طرف روم حرکتی علیه بلاد اسلامی صورت نگرفت؟
سؤال: آیا این جریانات دال بر ضعف طرف مقابل(دشمن) نبود؟
پاسخ استاد: اگر دال بر ضعف بود، چرا وقتی حکومت بلاد اسلامی مقتدر شد، نتوانست بلاد کفر را بگیرد؟ و حال آنکه بلاد اسلامی درصدد تسخیر روم و بلاد غرب بودند. با این بیان یا باید گفته شود – که بعید هم به نظر نمیرسد – بلاد غرب آن روز به اندازهای در بلاد اسلامی نفوذ کرده بودند که هرگاه سپاه اسلام درصدد پیشروی بود، از داخل حکومت مانع میشدند؛ مثل نبرد اعراب با اسرائیل که در صحرای سینا از اسرائیل شکست خوردند. وقتی بررسی کردند، علت را متوجه شدند که در اعراب، یک نفوذی اسرائیلی به نام انورسادات است که رئیس‌جمهور و عامل دشمن بود.
خیلی مهم است که وقتی درهم‌ریختگی حاکمیت شام به وجود میآید، به چه دلیل طرف مقابل(دشمن) اقدامی نمیکند و حتی جلو هم نیامدند؟ آیا به‌خاطر ضعف بود و یا اینکه یک عاملی در طرف مقابل وجود دارد که نمیگذارد آنها دست به چنین اقدامی بزنند؟
به هر حال اجمالا باید بدانیم که نفرات امام سجاد(ع) در حاکمیت آن روز خیلی زیاد بود؛ اما اینها چه کسی هستند، معلوم نیست. مصعببنزبیر برادر عبداللهبنزبیر با امام حسین(ع) فامیل است. سؤال میشود که چرا خاندان اهل‌بیت(ع) به این شخص زن دادند؟ پاسخ این است که آیا جریان حق به‌وسیله همین زن روی مصعب اثرگذاری ندارد؟ یعنی یک‌سری ارتباطات فامیلی هدفدار وجود دارد.
تأثیر غیرمستقیم ائمه(ع) در عملکرد مثبت بعضی از خلفا
به هر تقدیر دیده میشود که آن تشتت بزرگ، تبدیل به استقرار حکومت میشود. عبدالملک‌بن‌مروان روی کار آمده و همه‌جا را سروسامان میدهد و لذا مانعی برای حمله روم به حاکمیت اسلام میشود. عبدالملک‌بن‌مروان در مدینه تربیت شده بود و حضرات معصومین(ع) در مدینه اثرگذار بودند. نمیتوان گفت که عبدالملک تحت تأثیر مدینه و جو حاکم بر مدینهای که امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در آن حضور دارند، قرار نمیگیرد؛ با اینکه او حلیف المسجد است و آن دو امام بزرگوار هم اکثرآً در مسجد حضور دارند. عبدالملک‌بن‌مروان در مدینه با کسانی رفیق است که نمیداند این افراد تحت تأثیر امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) هستند. وقتی عبدالملک به حکومت برسد، این افراد را در حکومت خود جای میدهد و از اطرافیان او میشوند.
از اینکه حاکمیت مجددا مستقر میشود، میتوان فهمید که ائمه(ع) چه زحمتی کشیده بودند. نتیجه زحمات ائمه(ع) این‌گونه خودش را نشان میدهد که عمربن‌عبدالعزیز توسط ولیدبن‌عبدالملک فرماندار مدینه میشود و در مدینه، لعن بر علی(ع) را ممنوع میکند. چرا لعن را ممنوع میکند؟ نقل شده که استادش به او گفته و برای رد لعن و سب علی(ع) استدلال آورده است. چه کسی آن استاد را تربیت کرده است؟
این استاد یک روز مشاهده می کند که عمربن‌عبدالعزیز در حال لعن و سب علی(ع) است. در این هنگام استادش اخم میکند. عمربن‌عبدالعزیز میپرسد که چرا اخم کردی؟ استادش گفت: چرا علی را لعن میکنی؟ او در جواب میگوید: در خانه گفتند که لعن کنید. در اینجا این استاد با استدلال ثابت میکند که لعن حضرت کار درستی نیست.
از این داستان معلوم میشود که در خانه، همگی حضرت را لعن میکردند. این استاد توسط چه کسی تربیت شده بود؟ این عمربن‌عبدالعزیز ده سال فرماندار مدینه میشود. یعنی دقیقا ده سالی که امام سجاد(ع) در مدینه هستند. این آزادی عملی که عمربن‌عبدالعزیز در مدینه به وجود میآورد، باعث شد که امام سجاد(ع) فعالیت داشته باشند. نوشتار حدیث ممنوع بود و عمربن‌عبدالعزیز در مدینه این قانون را لغو کرد و دستور کتابت حدیث را صادر کرد. اگر امام سجاد(ع) در زمان خودشان روایتی از پیامبر(ص) نقل میکردند، کتّاب سریع آن را مینوشتند. حال اگر همین روایت در شام خوانده میشد و کسی آن را مینوشت، شلاق می‌خورد.
دلیل منع کتابت حدیث
سؤال: آیا کتابت حدیث به‌طور کلی ممنوع بود یا فقط کتابت حدیث در مورد فضیلت اهل‌بیت(ع)؟
پاسخ استاد: به‌طور کلی کتابت حدیث ممنوع بود و از زمانی که بنی‌عباس روی کار آمدند، نوشتار حدیث آزاد شد.
سؤال: چرا کتابت احادیثی را که بیانگر فضیلت ائمه(ع) نبود، ممنوع کردند؟
پاسخ استاد: چون میخواستند سنت پیامبر(ص) از بین برود. اگر احادیث را به‌طور کلی مینوشتند، نماز را به‌صورت دستبسته نمیخواندند؛ اگر احادیث را مینوشتند، میبایست خطبه‌های پیامبر(ص) را مینوشتند و در خطبه‌های پیامبر(ص) هم هرچه بیان شود، فضیلت اهل‌بیت(ع) است. قبلا بیان شد که یک حرکتی انجام شد که طی آن میخواستند قرآن را تحریف کنند و سنت رسول خدا(ص) و فرهنگ عمومی ایجادشده توسط حضرت و اهل‌بیت ایشان را از بین ببرند که اگر این چهار مورد اتفاق افتاده بود، اسلام از بین رفته بود.
جریان از بین بردن سنت همچنان ادامه پیدا کرد. یکی از راه‌های عدم نشر سنت، این بود که احادیث رسول خدا(ص) نوشته نشود.
کثرت روایات اهل سنت از ائمه معصومین(ع)
سؤال: کار عمربن‌عبدالعزیز نوشدارو بعد از مرگ سهراب بود؛ چیزی از احادیث نمانده و همگی جعلیات بود.
پاسخ استاد: خود امام سجاد(ع) در مدینه مرکز روایت شدند.
س: مثلا زُهری چقدر روایت از امام سجاد(ع) نقل میکند؟
پاسخ استاد: خیلی زیاد است. البته احادیث اهل سنت زیاد نیست و یک حدیث را در چند جا تکرار کرده‌اند، ولی با این حال، از امام سجاد(ع) خیلی حدیث نقل شده است. نه‌تنها از زهری، بلکه روایات دیگری هم از طریق اهل سنت از آن حضرت نقل شده است.
سؤال: مگر در صحیح بخاری چند روایت از امام سجاد(ع) آمده است؟
پاسخ استاد: روایات زیادی دارند. اگر در صحیح بخاری از اول تا آخر ششصد روایت باشد، پنجاه تا از امام صادق(ع) نقل کرده باشند، خیلی زیاد است. راجع به خیلی از قضایا از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایت دارند و اگر هم روایات کم شده، خیانت بنی‌عباس است؛ چون تدوین کتب در زمان آنها انجام شد. البته قبلا روایات را مخفیانه مینوشتند، ولی در زمان بنی‌عباس علنی شد. وقتی روایت‌نویسی علنی شد، کتاب‌نویسی هم به وجود آمد؛ مثل ابوحنیفه، مالک(رئیس فرقه مالکیه) که میگوید اگر آن دو سال نبود، مالک هلاک میشد: «لولا السَنَتَان لَهَلَکَ المالک». با این کلام، هرچه او فتوا دارد، از امام(ع) یاد گرفته است. اما چرا نگفته است که امام(ع) این حدیث را فرمودند؟ چون نمیگذاشتند؛ خیلی از حرف‌هایی که مالک زده، برای امام صادق(ع) است، ولی به نام دیگری نوشتند. ابوحمزه ثمالی این دعای طولانی را حفظ نکرده، بلکه نوشته بود. خیلی از عبارات دعای ابوحمزه در ادعیه اهل سنت وجود دارد؛ منتهی به نام دیگری گفته شده است.
جایگاه و نفوذ کلام امام سجاد(ع)
شخصی در مدینه قاضی بود. موقعی، حکم اشتباهی داده و درنتیجه، یک فردی را به ناحق کشته بودند. پشیمان شده بود. به قبرستان آمد و آنجا تحصن کرده و حرف احدی را گوش نمیکرد. به امام سجاد(ع) خبر دادند که فلانی به محل کارش برنمیگردد و شهر بدون قاضی است. حضرت به او فرمودند: چرا به سر کارت برنمیگردی؟ آن شخص گفت: من یقینا جهنمی هستم. حضرت فرمودند: این حرفی که الآن میزنی، از گناه قبلی بدتر است. آن شخص گفت: برای چه؟ امام(ع) فرمودند: چون این حرف یأس است و یأس از رحمت خدا از گناه قبلی بدتر است. به امام(ع) گفت: من چه کار کنم؟ حضرت فرمودند: توبه کن و دیه را پرداخت کن و به کارت مشغول شو. آن شخص اطاعت کرد و به کارش ادامه داد.
پس وقتی جایگاه امام(ع) در آن زمان ملاحظه میشود، اثرگذاری آن خیلی مشهود است. رابط امام سجاد(ع) با شام و حکومت شام(ولیدبن‌عبدالملک)، عمربن‌عبدالعزیز است. پس امام سجاد(ع) در مرکزیت شام خیلی تأثیرگذار هستند.
در این ده سالی که عمربن‌عبدالعزیز حاکم مدینه است، نام اهل‌بیت(ع) رشد میکند و امام سجاد(ع) مصداق اهل‌بیت(ع) است.
سؤال: آیا امام سجاد(ع) رابطه نزدیک هم با عمربن‌عبدالعزیز داشتند؛ مثلا اینکه با هم صحبت کنند و یا مثلا در نماز جمعه شرکت کنند؟
پاسخ استاد: رابطه فامیلی نداشتند، ولی با هم صحبت میکردند و ارتباط داشتند و در نماز جمعه هم شرکت می کردند. البته لعن ممنوع شده بود، منتها حضرات معصومین(ع) به‌طور ثابت در نماز جمعه شرکت نمیکردند تا گفته نشود که ائمه(ع) بیعت کرده‌اند.
اگرچه ائمه اطهار(ع) به شهادت رسیدند، ولی هیچ دلیل علنی وجود ندارد که ولیدبن‌عبدالملک امام سجاد(ع) را شهید کرده باشد؛ چون نمیتوانستند علنی این کار را انجام دهند. این را بدانید که عداوت علنی و رسمی و شهادت با شمشیر بعد از واقعه عاشورا که یزید به‌طور علنی با حضرت روبه‌رو شد، دیگر درگیری علنی تا زمان بنی‌عباس وجود نداشت. بنی‌امیه همیشه سعی میکردند ظاهر را حفظ کنند، ولی بنی‌عباس شروع کرده و روی بنی‌امیه را در ظلم سفید کردند. در زمان بنی‌امیه بعد از امام حسین(ع) هیچ امامی زندانی نشد؛ یعنی جایی در تاریخ وارد نشده که امام در این دوران زندانی شده باشد. وقتی خاندان اهل‌بیت(ع) از کربلا برگشتند و عبداللهبنزبیر که خیلی خبیث بود مُرد، در این هنگام امام سجاد(ع) آزادی بیشتری داشتند.
اگرچه اگر حضرات قصد درگیری علنی داشتند جنگ میشد، ولی درگیری به آن معنا وجود ندارد. اگرچه بنی‌امیه خبیث بودند، اما به‌دلیل سلطه و هیمنهای که ائمه(ع) ایجاد کرده و جریانی که در اجتماع به وجود آمده بود، در صورت درگیری علنی، به‌ضرر بنی‌امیه تمام خواهد شد و لذا از درگیری علنی خودداری میکردند. حجاج‌بن‌یوسف به عبدالملک نوشت: حالا که حکومتت مستقر شد و عبداللهبنزبیر را کشتی و حکومت مطلقه به دست آمد، یک نفر دیگر نیز مانده که او را هم باید از میان برداریم. عبدالملک گفت که آن یک نفر کیست؟ حجاج گفت: علی‌بن‌الحسین. عبدالملک در جواب نوشت از هوش و ذکاوت تو بعید بود چنین پیشنهادی بدهی؛ آیا ندیدی آل‌ابی‌سفیان که با این خاندان، علنی درافتادند، چگونه طومارشان درهم پیچیده شد؟ نباید با این خاندان علنی درگیر شد.
اینها میخواستند حضرات معصومین(ع) را بزنند، اما علنی درگیر نمیشدند. به‌محض اینکه قصد درگیری و قتل امام را میکند، مشاورش به او میگوید این کار را نکن. این مشاور کیست و در کجا تربیت شده و چگونه بر عبدالملک اثرگذاری میکند و چرا عبدالملک به این فکر افتاده که آل‌ابی‌سفیان به این دلیل برافتادند؟ معلوم میشود اطراف عبدالملک آدمهایی بودند که مرتب به او میگفتند: یزید اشتباه بزرگی کرد که حسین‌بن‌علی را به شهادت رساند. کسی که این حرف‌ها را میزند چه کسی بود؟
امام سجاد(ع) آزادانه رفت‌وآمد میکرد و گریه بر پدر بزرگوارشان را تعطیل نکرده بود. یک مورد هم وجود ندارد که عمربن‌عبدالعزیز با گریههای حضرت مخالفت کرده باشد. این گریهها ایجاد حب میکرد. وقتی مردم گریههای حضرت را میدیدند، اطراف ایشان جمع میشدند.
سؤال: آیا امام سجاد(ع) در نماز یا نماز جمعه میتواند به غیر امام اقتدا کند؟
پاسخ استاد: اقتدای ظاهری اشکال ندارد؛ در اقتدای باطنی هم کل عالم به اهل‌بیت(ع) اقتدا میکنند.
سؤال: این طرز تفکر که بنی‌امیه شمشیر را از رو بسته و با دین مبارزه کردند و بنی‌عباس به اسم دین بر علیه ائمه(ع) فعالیت میکردند، چگونه تحلیل میشود؟
پاسخ استاد: درست برعکس است؛ بنی‌امیه بعد از حادثه عاشورا شمشیر را پنهان کردند. چه کسی میتوانست امام سجاد(ع) گریان را به قتل برساند؟! به همین جهت، شاید آوردن عمربن‌عبدالعزیز خیلی متفکرانه باشد. یعنی عمربن‌عبدالعزیز یک نرمشی نشان داد تا اثرگذاری گریههای امام سجاد(ع) برای بازپس‌گیری حکومت را خنثی کند؛ چون قبلا اهالی مدینه در ماجرای حرّه شرقیه براثر مظلومیت کربلا درگیر شده بودند، اما بعد از آن، هیچ تحرکی دیده نمیشود و لذا شاید نرمشی که عمربن‌عبدالعزیز نشان میداد، برای این بود تا اثر گریه را کم کند. ولی به هر تقدیر، گریه، حب اهل‌بیت(ع) را میآورد.
دو نمونه از قضایایی که نشان میدهد ائمه(ع) عواملی در کنار خلفا داشتند
بعد از به امامت رسیدن امام باقر(ع) و در زمان حاکمیت هشام‌بن‌عبدالملک بود که حکومت روم به هشام زور میگفت و میخواست یک باجی از هشام بگیرد. آنها پرده‌هایی تولید کرده و روی آن، رسول خدا(ص) را سب کرده بودند. هشام به رومیان تذکر داد که این کار را نکنند؛ اما آنها مخالفت کردند. هشام واردات پارچه را ممنوع کرد. در آن زمان، ضرب درهم و دینار به دست رومیان بود(1). وقتی هشام واردات پارچه را ممنوع کرد، رومیان هم گفتند که ضرب سکه را متوقف میکنیم. هشام ابتدای امر گفت: به دَرَک که ضرب نمیکنید! ولی بعد از مدتی دچار مشکل شد. اینکه گفته شد اطرافیان خلفای بنی‌امیه تربیت‌شده چه کسی هستند، اینجا خودش را نشان میدهد. یک نفر به خلیفه گفت: راه‌حل این مشکل در مدینه است و او کسی نیست جز محمدبن‌علی‌الباقر. خلیفه دستور داد حضرت را با احترام آورده و مشکل را به ایشان گفتند. حضرت فرمود: خودتان سکه را ضرب کنید. خلیفه گفت: چگونه؟ امام(ع) فرمود: صنعتگران را حاضر کن تا من به آنها بگویم چگونه اقدام کنند. وقتی حاضر شده و دستورات امام(ع) را اجرا کردند و سکه‌ها ضرب شد، دیدند از سکه‌هایی که توسط رومیان ضرب میشود بهتر است. از آن زمان به بعد، ضرب سکه در جهان اسلام رایج شد.
اینکه خلیفه به سمت امام باقر(ع) میآید خیلی مهم است. مثل این ماجرا، در زمان عبدالملک‌بن‌مروان هم اتفاق افتاد. خانه خدا را خراب کرده بودند و یک ماری ظاهر شد و مردم میترسیدند. چه کسی امام سجاد(ع) را وارد میدان کرد؟ باز هم یکی از مشاورین عبدالملک. این مشاور به عبدالملک گفت: راه‌حل این قضیه، علی‌بن‌الحسین است. عبدالملک گفت: آیا میتواند مشکل را حل کند؟ مشاور گفت: بله. حضرت را از مدینه آوردند تا مشکل را حل کند. امام(ع) فرمود: این خانه باید تحت امر من ساخته شود و مار هم میرود. عبدالملک گفت: همه چیز تحت امر توست. ابتدای امر امام(ع) فرمود: هرکس خاک و سنگ این خانه را برده، بیاورد. عبدالملک اعلام کرد که هرکس در خانهاش سنگ و خاک کعبه پیدا شود، گردنش زده میشود و لذا همه آوردند. ابتدا حضرت دو رکعت نماز خوانده و به مار اشاره کردند تا برود. مار داخل زمین شد. خانه را ساختند و موقع نصب حجرالاسود رسید. قانون حجرالاسود این است که اگر پیامبر(ص) و امام آن را نصب نکنند، میافتد. امام سجاد(ع) حجرالاسود را در جای خودش قرار دادند.
کسی که به هشام میگوید امام باقر(ع) میتواند مشکل را حل کند، معلوم میشود حضرت را میشناسد، آن‌هم حق المعرفة؛ چون امام باقر(ع) به صنعت معروف نیست؛ اگر حضرت خیلی معروف باشند، به احادیث رسول خدا(ص) معروف بودند. اینکه این شخص میگوید امام(ع) میتواند این مشکل را حل کند، معلوم میشود از شیعیان ناب بوده است. در این صورت، این شخص کنار عبدالملک چه کار میکند؟
خلاصه اینکه ائمه(ع) عواملی در کنار خلفا داشتند و جریان این عوامل را باید بررسی کرد. درحقیقت، حضرات معصومین(ع) نبض حکومت را به دست گرفتند تا این حکومت ولو فاسد هم است، فرو نریزد و از طرف دیگر هم در جهت اهداف غربِ آن زمان هم حرکت نکنند و ائمه(ع) در این زمینه موفق بودند و بالاتر اینکه حب اهل‌بیت(ع) مرتب نُضج بگیرد.
(1). یکی از خیانت‌های جریان بنی‌امیه این بود که حکومت را از اهل‌بیت(ع) گرفتند. اگر حکومت در دستان مبارک حضرت علی(ع) باقی میماند، ایشان صنعت را راه میانداختند؛ ولی دشمنان نگذاشتند و حضرت را به جنگ‌های داخلی مبتلا کردند و صنعت در غرب آن روز متمرکز شد و لذا ضرب سکه به دست رومیان بود و بلاد اسلامی بلد نبودند.